CH'ol ı tseltal ı tojol-ab'al ı tsotsil ı zoque ı español
Tso’mbail yu’un 21 yual febrero ta 2024
Sk’ak’alil Bats’i K’opetik ta Sjunlejal Banomil
Yich’el ta muk’ jk’opojeletik ta bats’i k’op ta stojolal ti bu ta xich’ chapanel k’op xchi’uk mulile
Audio de la campaña DILM 2024
Li k’u yelan jelem talel li chapanel li’ ta México, ja’ to’ox ti k’uxi yich’ cha’meltsanel li artículo 2º yu’un li Konstitusion ta 2001, ja’ ta stsak ta muk’ ti jeltos talel kuxlejal ti ta muk’ta jteklume ti yu’un ja’ tey nitil talem ya’iejal ta vo’ne bats’i jnaklejetike. Ja’ no’ox jech xtok, li Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas, chapanbil ta 2003, ja’ ta xalbe ya’iejal chich’ ta muk’ ti yu’un xu’ jtunestik, xu’ xijk’opoj ta bats’i k’op ti buyuk no’ox jk’antike, mi ta tsoblebaltik xchi’uk mi oy bu ta k’ejel, xchi’uk no’ox xtok mi li jk’ot ta chapanele stak’ jk’antik jelubtasej k’op ta jbats’i k’optik xchi’uk ti buch’u ta spojotike stak’ jk’antik sna’uk ti bats’i k’ope.
Ta ts’akal to un, la yich’ pasel INALI ti yu’un ja’ ta xalbe ya’iejal k’uxi yich’el ta muk’ ti bats’i k’opetike, ta spukbe ya’iejal ti jeltos bats’i k’opetike, ta sa’be batel xaneb xchi’uk ta spukbe ya’iejal ti yu’un stak’ xich’ tunesel ti bats’i k’opetik ta buyuk no’ox jk’antike. Ti va’i yelane, ta 2019, li ONU la yal ti yu’un xich’uk pasel li Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas. Jech taj ne, li INALI ta xchapan, xchi’uk ta xabtelan li Plan de Acción de México, ti ja’ ta xchabi batel ti yu’un ta meleluk oyuk stsakel ta muk’ stunesel ti bats’i k’opetike, xchi’uk ti oyuk jelubtasej k’opetik ta bats’i k’op mi la kich’tik chapanele.
Na'bil ti yu’un tsots ta jmek sk’oplal ti jelubtasej k’op ta jeltos bats’i k’opetike, ja’ no’ox un oy to k’usitik sk’an xich’ abtelanel batel yu’un ch’abal to lek chapbil ya’iejal k’uxi ta xich’ utel, ti va’i yelane, ja’ tey ta spek’tsaj yip ti yich’el ta muk’ stunesel sbats’i k’opik ti vinik antsetike. Ta skoj ti va’ie, li Recomendación General 45/2021 yu’un li CNDH, (2021), ja’ tey ta xal ti yu’un ta jujun Estado oy sujelal ta stojolalik k’uxi sa’be batel smelolal ti lekuk x-abtejik xchi’uk xich’ ta muk’ ti jelubtasej k’opetik ta bats’i k’opetik ta sjunlej muk’ta jteklume, xchi’uk oyuk xchabiel k’uxi mu xich’ ilbajinel ti stsakel ta muk’ vinik antsetike, ja’ me tsots ta jmek sk’oplal sk’elel batel ti k’usi ta sk’anik ti jelubtasej k’opetike.
Li INALIe, ja’ oy ta stojolal xp’ijubtasvan, xkoltavan xchi’uk xchapbel smelolal yabtelanel ti bats’i k’opetike, yabtelanoj sp’ijubtasel (sk’elel mi sna’ik mi mu’yuk, chanubtasel, p’ijubtasel xchi’uk spasbel svunal ti buch’utik xa xtojobike) ti jelubtasej k’opetike, ja’ no’ox jech xtok tey xa oy yu’unik ti biiletik ti buch’utik jelubtasej k’opetik ta jun Padrón Nacional de Intérpretes y Traductores de Lenguas Indígenas (PANITLI). Ti va’i yelan xanavem xa ti ya’iejaltak ta stojolal ta leyetike xchi’uk ti k’usitikuk xa abtelal pasanbile, ti yich’el ta muk’ sbats’i k’op ti jk’opojeletike tey to xmaket talel yabtelanel, jecha’al yo’ ta Sk’ak’alil Bats’i K’opetik ta Sjunlejal Banomile, ta xich’ nopbel xchi’uk albel ya’iejal ti k’uxi xich’ ich’el ta muk’ ti k’usitik ta sk’anik ti yajval jteklumetik xchi’uk bik’it lumetik ti k’uxi oyuk lek stsakelik ta muk’ ta stojolal ti estadoe, jecha’al un ja’ tey ta xich’ik tsobel ti jelubtasej k’opetike xchi’uk ti buch’utikuk yich’ojik ta muk’, ta stuk’ulanel ti sbats’i k’opike xchi’uk ti stalel kuxlejalike, ti yu’un ja’ tey ta sa’beik batel smelolal k’uxitikuk ta xich’ abtelanel batel yo’ oyuk lek stsakel ta muk’ ti bats’i k’opetike, ja’ jech k’uxi lek xich’ik p’ijubtasel ti buch’utikuk sna’ik cha’tos k’ope, jech k’ucha’al xich’ chapbel ya’iejal ti k’uxi x-ochik ta abtel patan ta jutos snail yabtel ajvalile, ti k’uxi sa’ik, sk’anik tak’in yu’un ti bats’i k’opetik oy ta jmuk’ta teklumaltike, xich’ pasel ta vun ti jujup’el k’opetik ti ja’ sa’bil lek smelolal ti tsots sk’oplale xchi’uk xich’ chapbel ya’iejal ti lekuk xich’ tojel ti k’usitikuk abtelal xich’anuk pasel ta bats’i k’opetike.
Ta xich’ sa’el k’uxi xojtikin sbaik, stsak sbaik ta muk’ xchi’uk skolta sbaik ti muk’ta jteklumetike, ti buch’utikuk ta x-abtejik ta stojolal ti bu ta xich’ chapanel k’op xchi’uk mulile, buch’utik oyik ta chanobvuntike, xchi’uk buch’utikuk stsobanoj sbaik vinik anstsetik xchi’uk bik’it lumetike ti ja’uk xalik k’uxi ta xabtelanik batel li Plan de Acción de México (2022-2032) xchi’uk yu’unuk ta melel k’otuk ta pasel yich’el ta muk’ ti sbats’i k’op vinik antsetik ta stojolal ti bu ta xich’ chapanel k’op xchi’uk mulile.
Chk’otik ta jujuntal ti jva’lejetik likemik talel ta svo’sepal slumaltak ti bats’i k’opetike, ti buch’utik oyik ta snail yabtel ajvalil ti ja’ ta stuk’ulan ti bats’i jnaklejetik ta vo’nee xchi’uk ti buch’utik yich’ojik ta muk’ ti chapanvaneje, muk’tik chanobvuntik, vinik antsetik bu stsoboj sbaik xchi’uk ti buch’utik sna’ik cha’tos k’ope (jelubtasej k’opetik xchi’uk jpojvanejetik). Ta xich’ jelubtasel ta redes sociales xchi’uk ta radio. Oy buch’utik ta xk’ot yalik a’iejal p’ijil vinik antsetik, ta xich’ pasel bik’it tso’mbailetik bu stak’ xi-jk’opoje xchi’uk lo’ilajel ta komon ti ja’ tey ta xich’ albel smelol ti k’u yelan xk’ot ta ich’el ta muk’ ta melel ti sbats’i k’op vinik antsetik ta stojolal ti bu ta xich’ chapanel k’op xchi’uk mulile.